Chúng ta đang sống trong một xã hội hối thúc và bị hối thúc. Việc hối thúc trẻ cũng vì thế mà đang trở thành lối sống được xã hội chấp nhận, thậm chí coi trọng. Chúng ta hối thúc các con bởi chúng ta hối thúc chính mình. Nhưng điều đó sẽ khiến suy nghĩ, cảm thức của trẻ về niềm tin, lòng tốt, sự an toàn và nhân từ khoan dung của thế giới này bị tổn hại.
Đào sâu lý giải và phân tích vấn đề này, tháng 3/2020, Công ty Cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam ra mắt độc giả cuốn sách Những đứa trẻ chín ép của nhà giáo dục, nhà tâm lý học người Mỹ David Elkind. David Elkind sẽ khiến chúng ta phải nghiêm túc nhìn nhận lại xem con trẻ đã và đang bị bắt buộc phải trưởng thành nhanh như thế nào và cũng như những hệ lụy của nó; từ đó mang đến cho bậc làm cha làm mẹ những suy ngẫm về hành động cấp bách hiện giờ: thay đổi cách chúng ta tương tác cùng con trẻ.
Trong cuốn sách Những đứa trẻ chín ép, từ góc nhìn tâm lý học xã hội, David Elkind lý giải tại sao chúng ta lại đang ngày càng hối thúc con trẻ trưởng thành nhanh hơn. Và việc hối thúc đó sẽ để lại những hậu quả như thế nào lên tâm trí, nhận thức và cảm xúc của trẻ.
Cuộc cách mạng công nghệ thông tin đã tạo ra những biến đổi vượt bậc với xã hội nói chung và trẻ em với gia đình nói riêng. Chúng ta đang ở trong nền văn hóa của màn hình. Mọi thứ trở nên và bị đòi hỏi trở nên có tính tức thời. Cả xã hội hối thúc và bị hối thúc, quay cuồng trong định mức và hạn chót. Chúng ta luôn đặt ra mục tiêu: làm nhanh hơn, khẩn trương hơn. Siêu thị giúp chúng ta đi chợ trong chốc lát. Các cửa hàng ăn nhanh giải quyết việc ăn uống chóng vánh. Cao tốc giúp chúng ta rút ngắn thời gian di chuyển, vận chuyển.
Và cuộc cách mạng đương đại trong xử lý thông tin cho chúng ta nguồn thông tin nhanh hơn, chính xác hơn, giải quyết khối lượng công việc ngày càng chất cao như núi. Thậm chí đến việc nghỉ ngơi giải trí của chúng ta cũng bị hối thúc với các phương tiện tự động như máy đặt con ki, máy ném bóng, du thuyền siêu tốc… Chúng ta sống trong một xã hội bị quy định bởi giờ giấc, tiến độ. Nhưng điều kinh khủng nhất là chúng ta kéo con trẻ vào cái guồng đó. Cả xã hội, giới truyền thông, nhà trường, và chính cha mẹ.
Chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận: Sự hối thúc của chúng ta đi kèm với sự thiếu kiên nhẫn. Vì sao? Vì việc hối thúc phản ánh các giá trị văn hóa, ví dụ như văn hóa đúng giờ, quan niệm về những siêu nhi đồng trưởng thành về tất cả các phương diện nhận thức, cảm xúc và viện đến các giá trị đó người ta sẽ biện hộ cho việc hối thúc trẻ.
Việc hối thúc diễn ra đối với cả thai nhi, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, tới thanh thiếu niên. Ví dụ như, với thai nhi là các chương trình và thiết bị được thiết kế để tạo ra các mô thức âm thanh cho chúng lần đầu tiên được trải nghiệm một quy trình học tập có trình tự. Với trẻ sơ sinh là những chương trình “lapware” giúp trẻ bước đầu làm quen đầy hứng khởi với sự biến đổi diễn ra trên màn hình.
Với trẻ nhỏ là các chương trình truyền hình, các trò chơi điện tử. Thay vì chơi ngoài trời chúng sẽ ngồi lỳ trong nhà, dán mắt vào màn hình. Chính là lúc này đây, trẻ đã không còn được nhìn nhận từ một mối quan tâm nào mang tính an sinh, mà bị coi như một đối tượng người tiêu dùng, người ta chỉ nhìn chúng từ góc độ động cơ lợi nhuận. Tuổi thơ đã bị thương mại hóa.
Hơn bao giờ hết, các bậc cha mẹ đang chịu áp lực phải sắp xếp quá nhiều hoạt động vào thời gian biểu của trẻ, trong đó có thể có những hoạt động không phù hợp với độ tuổi. Vì họ sợ nếu không làm vậy, con họ sẽ bị tụt hậu. Cộng thêm các áp lực thi cử ngày càng gia tăng. Việc thi cử được sử dụng ngày càng nhiều và được coi là tiêu chí đánh giá nhận vào trường, cho lên lớp.
Việc mở rộng giáo trình xuống các lớp dưới, ngày học và năm học dài hơn và bài tập về nhà nhiều hơn trở thành một cách thúc ép để trẻ “bộc lộ” những năng lực siêu nhi đồng. Chúng ta sẵn sàng hợp lý hóa những áp lực chúng ta đặt lên vai trẻ thành những gì thực sự có lợi cho trẻ.
Nếu như trước đây chúng ta cho rằng trẻ là những cây non đang lớn cần tới sự chăm sóc hướng dẫn của người lớn, cần một môi trường xã hội thuận lợi cho việc nuôi dạy và giáo dục trẻ một cách lành mạnh, thì giờ đây, chúng ta cho rằng trẻ trưởng thành hơn thế, chúng là những siêu nhi đồng. Chúng đã sẵn sàng để đáp ứng với tất cả vấn đề của cuộc sống.
Đối với cha mẹ, việc tin rằng trẻ có những năng lực “siêu nhiên” như vậy sẽ là một cách để họ giải tỏa cảm giác tội lỗi, lo lắng bồn chồn vì việc đã không thể dành nhiều thời gian, sự quan tâm cho trẻ, hay thúc ép trẻ tham gia vào quá nhiều hoạt động theo cái gọi là trào lưu chung, vì “các bạn làm được, con mình cũng làm được”.
Trong cuốn sách này chúng ta sẽ bắt gặp những đứa trẻ đáng thương phải gồng mình lên trước các áp lực học hành, trước nạn bắt nạt học đường, phải cố để tỏ ra hoàn hảo, hay thậm chí để trở thành “chị Thanh Tâm” cho những ông bố, bà mẹ của chúng. Chúng ta thường cho rằng trẻ không có cảm xúc giống như mình, điều đó vô hình trung làm gia tăng áp lực hối thúc của chúng ta lên trẻ. Khi chúng ta vội vã, chúng ta đôi khi quên mất rằng cần phải đối xử lịch sự và quan tâm đến cảm xúc của trẻ.
Những điều đó sẽ khiến suy nghĩ của trẻ về lòng tin, lòng tốt, sự an toàn và nhân từ khoan dung của thế giới này bị tổn hại. Và không may thay trẻ em không thể cải thiện tình trạng của chính mình. Chúng không thể kêu đòi quyền lợi cho bản thân. Chúng chỉ có thể nổi loạn, trở nên bướng bỉnh, “bất kham”, trốn học, bỏ học, gây gổ, đánh nhau, thậm chí rơi vào các tệ nạn như sử dụng chất gây nghiện, tham gia vào các hoạt động có nguy cơ rủi ro cao như đua xe, phóng nhanh vượt ẩu v.v.
Vậy, người lớn chúng ta có thể làm gì? Thay vì bị cuốn vào cái guồng của cuộc cách mạng thông tin, chúng ta hãy thử tách mình ra, tìm kiếm trong đó những gì có lợi cho trẻ. Ví dụ như việc thiết kế các chương trình máy tính phù hợp với năng lực và phong cách học tập khác nhau ở từng trẻ, sẽ đáp ứng được những điểm khác biệt cá nhân theo những cách mà sách giáo khoa không làm được.
Thay vì để con trẻ dán mắt vào màn hình, hãy trò chuyện với chúng, hát cho chúng nghe, chơi cùng chúng với sự quan tâm trìu mến. Thay vì biến chúng thành những người bạn bất đắc dĩ để trút bầu tâm sự về những lo lắng âu lo của bản thân, chúng ta nên thành thật hơn trong việc tách biệt các nỗi lo của mình, và thận trọng hơn để không áp đặt thêm những căng thẳng thông qua việc phóng chiếu những lo lắng ấy lên trẻ.
Và đừng quên quyền được vui chơi của trẻ, vì “xét cho cùng một tuổi thơ đầy vui chơi là quyền cơ bản nhất của trẻ em”. Thay vì kỳ vọng và đặt áp lực lên vai chúng, hãy học cách đợi chờ. Chỉ khi thật sự biết đợi chờ, chúng ta mới nghe được những lời bộc bạch, những tâm tư, tình cảm của con trẻ và cả những phát kiến vĩ đại của chúng về mặt nhận thức, tư duy. Trẻ con cần thời gian. Cũng như trái cây cần nắng, gió. Đủ nắng, đủ gió, đủ yêu thương cây sẽ cho trái ngọt.
Nguồn: Nhã Nam
